Jak czytamy na stronie Krajowej Agencji Poszanowania Energii S.A., „klaster energii to porozumienie pomiędzy różnymi podmiotami, dotyczące wytwarzania i równoważenia zapotrzebowania, dystrybucji lub obrotu energią. Celem klastra energii jest rozwój energetyki rozproszonej opartej nie tylko o odnawialne, ale również konwencjonalne źródła energii, służący poprawie bezpieczeństwa energetycznego, poprawie środowiska naturalnego i wzmocnieniu lokalnej gospodarki”.

Ponadto warto dodać, że klaster może zostać zawiązany, a następnie funkcjonować na obszarze nie większym niż pięć gmin lub jeden powiat. Członkami klastra mogą być osoby fizyczne, przedsiębiorstwa, jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa transportu publicznego i inne podmioty funkcjonujące na obszarze objętym klastrem energii. Z kolei sama inicjatywa klastra energii może przyczynić się do rozwoju obszarów wiejskich, pobudzenia i rozwoju energetyki prosumenckiej, co dalej może wpłynąć na powstawanie nowych miejsc pracy[1].

Dobry przykład z powiatu kaliskiego

W całym kraju powstają dziesiątki klastrów, a jeden z nichpowstał w sierpniu 2023 r. w powiecie kaliskim. Na czele klastra stoi gmina Opatówek, a jej burmistrz Sebastian Wardęcki opowiedział o idei oraz zaletach takiego klastra.

„Gmina Opatówek wraz z gminami Szczytniki, Godziesze Wielkie, Brzeziny założyłaPołudniowowielkopolski Klaster Energii dla tych czterech gmin. Pomysł zrodził się z tego, że zauważyliśmy, że działanie w grupie jest dużo bardziej efektywne” – mówi SebastianWardęcki, burmistrz gminy Opatówek i dodaje, że dla różnego rodzaju instytucji łączenie podmiotów w klastry czy związki są korzystnym rozwiązaniem zarówno ekonomicznie, jak i ekologicznie.

„Przede wszystkim zamysł jest taki, aby działając w klastrze skuteczniej pozyskiwać środki na rozwiązania przynoszące efekty ekologiczne, jak i ekonomiczne. Chcemy uniezależnić się w zakresie energetyki od źródeł zewnętrznych, a w efekcie tego – poprawić sytuację ekonomiczną, a więc mieć tańsze niż obecnie źródła energii” – dodaje włodarz Opatówka.

Zgodnie z treścią porozumienia, podpisanego 18 sierpnia 2023 r., celami działalności Klastra są: ograniczenie emisji CO2 na obszarze Członków Klastra, poprzez inwestycje w OZE lub zmianę modeli zakupowych energii do jednostek terytorialnych, zwiększenie świadomości oraz szerzenie wiedzy na temat odnawialnych źródeł energii, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację źródeł wytwórczych, rozwój OZE na terenie Klastra, wspieranie innowacyjnych technologii w zakresie efektywnego zarządzania energią; rozwój magazynów energii.

Warto podkreślić, że gmina Opatówek pozyskała dotację w wysokości ponad 2 mln zł z Rządowego Programu Inwestycji Strategicznych Polski Ład na instalacje fotowoltaiczne, które już wiosną 2024 r. powstaną na obiektach użyteczności publicznej: na szkołach, halach sportowych, ale również na budynkach związanych z gospodarką wodno-ściekową: hydroforniach i gminnej oczyszczalni ścieków. To pierwszy krok w kierunku uniezależnienia energetycznego gminy.

Jak założyć klaster?

Założenie klastra energii ma kilka etapów. Najpierw – po wstępnych rozmowach samorządowców – stosowną uchwałę podjęła rada gminy w każdej z czterech gmin, tworzących klaster. Następnie włodarze czterech gmin podpisali porozumienie, w którym określono zasady funkcjonowania klastra. To wszystko było podstawą do opracowania koncepcji rozwoju klastra do 2030 roku. Opracowanie jest pierwszym dokumentem wyznaczającym strategiczne kierunku w obszarze efektywności energetycznej.

„Zgodnie z treścią koncepcji, do 2025 r. gminy klastra będą w stanie w 60 % zaspokoić własne potrzeby w zakresie energii, a do 2030 osiągniemy całkowitą niezależność energetyczną. To ambitny cel, ale realny.” – mówi włodarz gminy Opatówek, największej z czterech gmin współtworzących Południowowielkopolski Klaster Energii.

Oprócz założycieli klastra ważną rolę odgrywa koordynator – partner w klastrze, wyznaczony przez gminy do prowadzenia spraw klastra. Jest to lokalna firma, działająca w zakresie OZE, stąd klaster jawi się jako przykładowa formuła współpracy samorządu i biznesu. Już na etapie tworzenia, samorządowcy zaprosili do współpracy firmy, które mają doświadczenie w zakresie odnawialnych źródeł energii. Są to firmy mające farmy fotowoltaiczne czy farmy wiatrowe, a jednocześnie działają na terenie gmin klastra. Klaster energii będzie jednak otwarty na inne podmioty, zainteresowane rozwojem tego zrzeszenia. Kolejnym etapem rozwoju może być utworzenie spółdzielni energetycznej – dzięki której w ramach klastra podmioty będą mogły wymieniać się energią.

„Dobrym przykładem wykorzystania energii są szkoły, gdzie w miesiącach letnich, z uwagi na wakacje, zużywa się mniej energii, natomiast dzięki instalacjom fotowoltaicznym, energia ta może być wytwarzana i przesyłana do innych obiektów użyteczności publicznej, takich jak np. oczyszczalnia ścieków, która funkcjonuje właściwie bez przerwy” – dodaje burmistrz Wardęcki.

Korzyści z klastra

Jedną z głównych zalet funkcjonowania w klastrze dla samorządów jest zwiększona szansa na aplikowanie o środki zewnętrzne. Przykładowo, gmina Opatówek – jako lider projektu wraz z innymi samorządami współtworzącymi klaster energii – złożyła wniosek o dofinansowanie z Ministerstwa Rozwoju i Technologii na kwotę 1,3 mln zł. Jak informuje nas burmistrz SebastianWardęcki jest to dotacja, która może zostać przeznaczona w roku 2024 na różnego rodzaju operaty, projekty i ekspertyzy, które poprzedzają właściwe działania w zakresie skutecznych inwestycji energetycznych, takich jak np. instalacje fotowoltaiczne. Jest to jednak niezbędne, aby planowane działania były dopasowane do potrzeb i specyfiki danych samorządów, ale też innych uczestników klastra: przedsiębiorców, instytucji czy choćby osób fizycznych, które mogą także dołączyć do klastra. Na ten moment wniosek czterech gmin przeszedł ocenę formalną.

Z możliwości skuteczniejszego ubiegania się o środki zewnętrzne wywodzą się dwie inne korzyści. Z jednej strony to oczywiście korzyści ekonomiczne, a z drugiej ekologiczne. Dzięki różnego typu rozwiązaniom, w tym w zakresie OZE, gminy mogą uzyskiwać lepsze ceny za energię elektryczną, niemożliwe do uzyskania na ten moment. W zmieniającej się rzeczywistości to niezwykle ważny element. „W grupie jest po prostu łatwiej” – podsumowuje Sebastian Wardęcki.

Inna zaleta klastra to szansa na rekultywacje terenów, które mogą być przeznaczone np. na farmy fotowoltaiczne. Samorządowcy z gminy Opatówek mają pomysł na nową funkcję dawnego wysypiska śmieci w Cieni Drugiej, które zakończyło swoją działalność w 2003 r. Po rekultywacji, teren ten nie pełni żadnej istotnej roli, a dzięki możliwości ustawienia tam dużej farmy fotowoltaicznej, może stać się ważnym elementem tworzonej strategii wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w ramach klastra energii. W kontekście klastra taka farma jest o tyle istotna, że w razie posiadania nadwyżek energii gmina może dystrybuować je do innych gmin zrzeszonych w klastrze.

Dzięki funkcjonowaniu klastra, samorządy zyskają szanse na stworzenie punktów dla doradcy energetycznego, który każdego dnia mógłby udzielać porad dla mieszkańców gmin zrzeszonych w klastrze. „Takie punkty działałyby podobnie jak funkcjonujące dziś w gminach punkty doradcze programu Czyste Powietrze, dzięki czemu mieszkańcy wiedzą, jak i gdzie aplikować o środki na ważne rozwiązania z termomodernizacją. Taki doradca energetyczny zajmowałby się optymalizacją źródeł związanych z energią, ale też podpowiadaniem mieszkańcom, jak oszczędzić na energii, by bardziej ekonomicznie z niej korzystać. Będąc codziennie w innej gminie, doradca byłby jak najbliżej mieszkańców” – informuje burmistrz Sebastian Wardęcki, dodając, że cztery gminy w złożonym wniosku do Ministerstwa uwzględniły w programie działań potrzebę stworzenia takich punktów w każdej gminie i etatu doradcy energetycznego.

Inne typy działań na rzecz zwiększenia efektywności energetycznej, które są planowane w ramach Południowowielkopolskiego Klastra Energii, to punkty do ładowania pojazdów elektrycznych w każdej gminie oraz biogazownia, której powstanie jest możliwe na terenie gminy Szczytniki.

Razem można osiągnąć więcej

Podsumowując, klastry energii to ogromna szansa na rozwój OZE czy dywersyfikację źródeł energii przez samorządy, ale też inne instytucje publiczne, firmy czy osoby prywatne. Nawiązując współpracę międzysektorową, zyskują tak naprawdę wszyscy. Uniezależnienie energetyczne może przynieść pozytywny wpływ na życie każdego mieszkańca, pozwalając oszczędzić na wydatkach związanych z energią.  Nawiązując do słów burmistrza gminy Opatówek, Sebastiana Wardęckiego, w grupie jest nie tylko łatwiej, ale i można osiągnąć więcej, zarówno w zakresie korzyści energetycznych, jak i oszczędności ekonomicznych i zadbania o ekologię.

Mgr Mateusz Walczak