Energetyka obywatelska

Energetyka obywatelska odnosi się do działań, w których obywatele, społeczności lokalne i małe przedsiębiorstwa aktywnie uczestniczą w produkcji, zarządzaniu i konsumpcji energii. W przeciwieństwie do tradycyjnych, scentralizowanych systemów energetycznych, energetyka obywatelska promuje model zdecentralizowany, oparty na odnawialnych źródłach energii, takich jak energia słoneczna, wiatrowa czy biomasa.

Energetyka obywatelska obejmuje różnorodne formy organizacyjne, w tym:

• Spółdzielnie energetyczne: Obywatele wspólnie inwestują w projekty OZE, dzieląc się kosztami i korzyściami.
• Mikrosieci: Lokalne systemy energetyczne, które mogą działać niezależnie od ogólnokrajowej sieci energetycznej.
• Prosumpcja: Indywidualni odbiorcy, którzy jednocześnie produkują i konsumują energię, np. za pomocą paneli słonecznych na dachach swoich domów.

Polityka Unii Europejskiej w zakresie energetyki obywatelskiej

UE od lat wspiera rozwój energetyki obywatelskiej jako kluczowego elementu swoich strategii energetycznych i klimatycznych. W ramach Europejskiego Zielonego Ładu oraz pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” wprowadzone zostały przepisy, które mają na celu ułatwienie rozwoju lokalnych inicjatyw energetycznych oraz zwiększenie udziału obywateli w procesie transformacji energetycznej.

Pakiet „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”

Pakiet przyjęty w 2019 roku stanowi fundament polityki energetycznej UE na nadchodzące dekady. Jednym z jego kluczowych elementów jest promowanie energetyki obywatelskiej poprzez:

• Prawo do energii odnawialnej: Obywatele mają prawo do produkcji, zużycia, magazynowania oraz sprzedaży energii elektrycznej z odnawialnych źródeł.
• Energia w rękach obywateli: Pakiet wprowadza pojęcie obywatelskiej spółdzielni energetycznej, która może produkować, przechowywać i sprzedawać energię elektryczną, zarządzać sieciami dystrybucyjnymi, a także uczestniczyć w rynkach energii.
• Wsparcie dla lokalnych inicjatyw: UE zobowiązuje państwa członkowskie do stworzenia ram prawnych umożliwiających rozwój lokalnych inicjatyw energetycznych, w tym spółdzielni energetycznych oraz mikrosieci.

W obliczu planowanego rozwoju rynków energii Pakiet zakłada utworzenie systemu zarządzania unią energetyczną. Każde państwo członkowskie ma obowiązek opracowania zintegrowanych 10-letnich krajowych planów energetycznych i klimatycznych (National Energy and ClimatePlans - NECP) na lata 2021-2030, co ma służyć określeniu sposobów na osiągnięcie celów we wszystkich wymiarach unii energetycznej. Obok polityki energetycznej niezbędnym warunkiem realizacji unijnych założeń oraz rozwoju rynku w kierunku nakreślonym przez Pakiet jest dookreślenie ekonomicznego modelu zarządzania krajowym rynkiem energii. Przed Polską stoi zadanie silnego rozwoju odnawialnych źródeł energii, co nie będzie łatwe w obliczu określonych zaległości w porównaniu do państw członkowskich, które wcześniej rozpoczęły proces transformacji energetycznej, oraz biorąc pod uwagę możliwości finansowe i technologiczne kraju.

Obok rozwoju odnawialnych źródeł energii i włączania do sektora energetycznego wielu rozproszonych producentów energii, system zarządzania rynkiem energii służyć ma także racjonalizacji zużycia energii, czyli efektywności energetycznej. UE wyznaczyła wiążące cele w zakresie efektywności energetycznej na poziomie co najmniej 32,5% do 2030 r., w porównaniu ze scenariuszem zakładającym niepodejmowanie żadnych działań. Jednym z istotniejszych obszarów w tym zakresie, na które położono nacisk w „Pakiecie zimowym", jest sektor nieruchomości, jako że budynki odpowiadają za około 40% zużycia energii i 36% emisji CO2 w UE, co czyni je największym pojedynczym konsumentem energii w Europie16. Wobec takich danych szacuje się, że poprawa charakterystyki energetycznej budynków pozwoli UE na szybsze osiągnię- cie celów klimatyczno-energetycznych.

Europejski Zielony Ład

Europejski Zielony Ład, zaprezentowany w 2019 roku, to kompleksowa strategia UE, której celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. W kontekście energetyki obywatelskiej, Zielony Ład promuje działania na rzecz:

1. Demokratyzacji energii: Zachęcanie do aktywnego udziału obywateli w transformacji energetycznej poprzez wspieranie lokalnych inicjatyw i projektów OZE.
2. Zwiększenia efektywności energetycznej: UE promuje programy modernizacji budynków, które często obejmują instalację paneli słonecznych i innych technologii OZE, co zwiększa rolę obywateli jako producentów energii.

DZIAŁANIA W RAMACH ENERGETYKI OBYWATELSKIEJ W UE

UE wspiera liczne projekty i inicjatywy, które mają na celu rozwój energetyki obywatelskiej w Europie. Poniżej przedstawiono kilka przykładów takich działań.

Projekt REScoop.eu

REScoop.eu to europejska federacja spółdzielni energetycznych, która zrzesza ponad 1 500 lokalnych inicjatyw energetycznych z całej Europy. Federacja ta nie tylko wspiera rozwój nowych spółdzielni, ale również promuje współpracę między istniejącymi projektami, dzielenie się wiedzą oraz wspólne działania na rzecz zrównoważonej energii.

Jednym z projektów realizowanych przez REScoop.eu jest REScoop Plus, który ma na celu zwiększenie efektywności energetycznej w ramach spółdzielni energetycznych poprzez edukację i wsparcie techniczne dla członków. Dzięki temu, spółdzielnie mogą nie tylko produkować energię odnawialną, ale także efektywnie zarządzać jej zużyciem.

Projekt COMETS

COMETS (Collective Action Models for Energy Transition and SocialInnovation) to projekt badawczy finansowany przez program Horyzont 2020, który ma na celu zrozumienie i promowanie działań zbiorowych na rzecz transformacji energetycznej. W ramach projektu analizowane są różne modele organizacyjne i formy działania obywatelskich inicjatyw energetycznych w Europie.Projekt COMETS dostarcza rekomendacji dla decydentów politycznych na poziomie krajowym i europejskim, które mają na celu wspieranie energetyki obywatelskiej i zwiększenie udziału społeczeństwa w procesie transformacji energetycznej.

Projekt Horizon 2020 - MAtchUP

MAtchUP to jeden z projektów finansowanych przez program Horyzont 2020, który koncentruje się na modernizacji miast z wykorzystaniem inteligentnych technologii, w tym OZE i mikrosieci. W projekcie biorą udział miasta takie jak Walencja (Hiszpania), Antalyia (Turcja) oraz Drezno (Niemcy), które realizują lokalne inicjatywy energetyczne z aktywnym udziałem obywateli.

W Walencji, w ramach projektu, zainstalowano panele słoneczne na budynkach komunalnych oraz wprowadzono systemy zarządzania energią, które pozwalają mieszkańcom na bezpośrednie monitorowanie i kontrolowanie zużycia energii. Takie podejście nie tylko zwiększa efektywność energetyczną, ale również angażuje obywateli w zarządzanie lokalnym systemem energetycznym.

Mimo licznych działań podejmowanych przez UE na rzecz wspierania energetyki obywatelskiej, istnieje szereg wyzwań i barier, które utrudniają rozwój tego sektora.

Bariery regulacyjne i prawne

W wielu krajach członkowskich UE przepisy regulujące rynek energii wciąż faworyzują duże przedsiębiorstwa energetyczne, co utrudnia rozwój małych, lokalnych inicjatyw. Często istnieją ograniczenia dotyczące dostępu do sieci energetycznej, co stanowi istotną barierę dla spółdzielni energetycznych i prosumentów.

Trudności finansowe

Finansowanie projektów energetyki obywatelskiej jest kolejnym wyzwaniem. Pomimo dostępności funduszy europejskich, małe społeczności i organizacje często mają trudności z uzyskaniem środków na realizację projektów OZE. Wymaga to odpowiednich programów wsparcia oraz ułatwień w dostępie do finansowania.

Brak wiedzy i doświadczenia

Brak odpowiedniej wiedzy technicznej i doświadczenia w zarządzaniu projektami energetycznymi jest kolejną barierą dla rozwoju energetyki obywatelskiej. Wiele inicjatyw społecznych potrzebuje wsparcia w zakresie planowania, realizacji i zarządzania projektami OZE.

PRZYKŁADY DZIAŁAŃ SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNYCH I PROJEKTÓW W UE

Ecopower w Belgii

Ecopower to belgijska spółdzielnia energetyczna, która dostarcza zieloną energię bezpośrednio do ponad 50 000 członków. Rozpoczęła działalność od produkcji energii z małej turbiny wiatrowej, a obecnie posiada wiele projektów w zakresie energii wiatrowej, słonecznej oraz biomasy. Ecopower jest także zaangażowane w działania na rzecz efektywności energetycznej, oferując swoim członkom ekologiczne rozwiązania grzewcze oraz audyty energetyczne.

Enercoop we Francji

Enercoop to francuska spółdzielnia energetyczna, która zakupuje energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł. Enercoop działa na zasadach non-profit i obecnie obsługuje tysiące odbiorców w całej Francji. Jest to doskonały przykład, jak energetyka obywatelska może stanowić alternatywę dla tradycyjnych, komercyjnych dostawców energii, promując jednocześnie lokalne i zrównoważone zarządzanie zasobami energetycznymi.

Som Energia w Hiszpanii

Som Energia to hiszpańska spółdzielnia energetyczna, która została założona w 2010 roku przez grupę studentów i wykładowców z Uniwersytetu w Gironie. Dziś jest jedną z najbardziej znanych i rozwiniętych spółdzielni energetycznych w Hiszpanii, liczącą ponad 70 000 członków. Som Energia koncentruje się na produkcji i sprzedaży energii wyłącznie z odnawialnych źródeł. Spółdzielnia rozwija projekty w zakresie energii słonecznej, wiatrowej i biogazu, a także inwestuje w nowe technologie, które umożliwiają decentralizację produkcji energii.Jednym z kluczowych projektów Som Energia jest inicjatywa Generation kWh, która umożliwia członkom spółdzielni bezpośrednie finansowanie nowych instalacji OZE w zamian za otrzymanie energii po kosztach produkcji przez określony czas. Dzięki tej innowacyjnej formule, Som Energia zdołała znacząco zwiększyć swoje moce produkcyjne, angażując jednocześnie swoich członków w proces inwestycyjny i decyzyjny.

Projekt Pajo Power w Holandii

Pajo Power to inicjatywa obywatelska z małego miasta Pajottenland w Holandii, która została założona z myślą o stworzeniu lokalnej sieci energetycznej opartej na energii słonecznej. Projekt rozpoczął się od instalacji paneli fotowoltaicznych na dachach szkół i budynków użyteczności publicznej. W miarę rozwoju, Pajo Power zyskało poparcie lokalnych mieszkańców, którzy zaczęli inwestować w instalacje OZE na własnych domach.

Projekt jest zarządzany przez lokalną spółdzielnię, która reinwestuje zyski z produkcji energii w dalszy rozwój infrastruktury OZE oraz inicjatywy edukacyjne związane z zrównoważonym rozwojem. Pajo Power jest przykładem, jak małe społeczności mogą skutecznie działać na rzecz zwiększenia swojej niezależności energetycznej, jednocześnie promując świadomość ekologiczną i integrację społeczną.

Repowering London w Wielkiej Brytanii

Repowering London to organizacja non-profit, której celem jest wspieranie społeczności w Londynie w tworzeniu własnych spółdzielni energetycznych. Organizacja pomaga mieszkańcom projektować, budować i zarządzać instalacjami słonecznymi na budynkach mieszkalnych oraz komercyjnych. Zyski z produkcji energii są reinwestowane w lokalne społeczności, a mieszkańcy mają możliwość udziału w zyskach poprzez obniżenie rachunków za energię.Repowering London jest także zaangażowane w działania edukacyjne, organizując warsztaty i szkolenia na temat efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii. Organizacja ta jest przykładem, jak inicjatywy obywatelskie mogą nie tylko przyczyniać się do transformacji energetycznej, ale także wzmacniać więzi społeczne i wspierać rozwój lokalnych społeczności.

Innowacje technologiczne w energetyce obywatelskiej

Wspieranie energetyki obywatelskiej w UE nie byłoby możliwe bez postępu technologicznego, który umożliwia decentralizację produkcji energii i zwiększa jej dostępność dla obywateli. Technologie takie jak panele fotowoltaiczne, mikrosieci, inteligentne liczniki oraz systemy magazynowania energii odgrywają kluczową rolę w rozwoju energetyki obywatelskiej.

• Panele fotowoltaiczne - Są one najczęściej wybieranym rozwiązaniem przez prosumentów i spółdzielnie energetyczne. Spadające koszty instalacji oraz rosnąca efektywność paneli sprawiają, że produkcja energii słonecznej staje się coraz bardziej dostępna dla obywateli.
• Mikrosieci - Lokalne sieci energetyczne umożliwiają niezależne zarządzanie produkcją i dystrybucją energii w obrębie danej społeczności. Mikrosieci mogą działać autonomicznie lub być połączone z ogólnokrajową siecią energetyczną, co zwiększa bezpieczeństwo energetyczne.
• Inteligentne liczniki i systemy zarządzania energią - Umożliwiają monitorowanie zużycia energii w czasie rzeczywistym, co pozwala na lepsze zarządzanie energią oraz optymalizację jej zużycia. Dla prosumentów oznacza to możliwość lepszego wykorzystania wyprodukowanej energii oraz większą kontrolę nad rachunkami za prąd.
• Systemy magazynowania energii - Baterie do magazynowania energii pozwalają na przechowywanie nadwyżek energii wyprodukowanej z OZE, co jest szczególnie istotne w kontekście niestabilności produkcji energii z wiatru czy słońca. Dzięki nim, społeczności mogą korzystać z energii odnawialnej nawet w okresach, gdy jej produkcja jest ograniczona.

Energetyka obywatelska staje się coraz ważniejszym elementem europejskiej transformacji energetycznej. Działania Unii Europejskiej na rzecz wspierania obywatelskich inicjatyw energetycznych przyczyniają się do budowania bardziej zrównoważonego, zdecentralizowanego i demokratycznego systemu energetycznego.Przyszłość energetyki obywatelskiej w UE wydaje się obiecująca, szczególnie w kontekście dalszego rozwoju technologii OZE, rosnącej świadomości ekologicznej oraz wsparcia ze strony polityki unijnej. Inicjatywy takie jak spółdzielnie energetyczne, mikrosieci oraz prosumpcja będą odgrywać kluczową rolę w realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu i osiągnięciu neutralności klimatycznej do 2050 roku.Jednak, aby w pełni wykorzystać potencjał energetyki obywatelskiej, konieczne jest dalsze usuwanie barier regulacyjnych, ułatwienie dostępu do finansowania oraz wspieranie edukacji i wymiany wiedzy wśród obywateli i społeczności lokalnych. Tylko w ten sposób UE będzie mogła zrealizować swoją wizję zrównoważonego i demokratycznego systemu energetycznego, w którym obywatele odgrywają kluczową rolę.

Bibliografia

1. European Commission. (2020). The European Green Deal.
2. European Commission. (2019). Clean energy for all Europeans.
3. eu. (2021). REScoop Plus: Boosting Energy Efficiency in European Cooperatives.
4. H2020 COMETS Project. (2021). Collective Action Models for Energy Transition and Social Innovation.
5. MAtchUP Project. (2020). Smart Cities and Communities.
6. (2021). About Us.
7. Som Energia. (2021). Generation kWh Project.

Damian Wojciech Dudała
Fundacja SOC TECH LAB