Energetyka obywatelska odnosi się do systemów energetycznych, w których obywatele, społeczności lokalne i małe przedsiębiorstwa odgrywają aktywną rolę w produkcji, zarządzaniu i konsumpcji energii. W odróżnieniu od tradycyjnych modeli energetycznych, opartych na centralnej produkcji energii przez duże korporacje, energetyka obywatelska promuje zdecentralizowane podejście, oparte na odnawialnych źródłach energii (OZE) i lokalnym zarządzaniu.
Na całym świecie funkcjonuje wiele organizacji społecznych, które z powodzeniem promują i rozwijają energetykę obywatelską. Poniżej przedstawiamy kilka wybranych przykładów z różnych regionów świata.
Niemcy – spółdzielnie energetyczne i ruch Energiewende
Niemcy są jednym z liderów w dziedzinie energetyki obywatelskiej, głównie dzięki ruchowi Energiewende (transformacja energetyczna), który dąży do przejścia kraju na OZE. W Niemczech istnieje ponad tysiąc spółdzielni energetycznych, które odgrywają kluczową rolę w rozwoju zdecentralizowanej produkcji energii.
Przykładem może być BürgerEnergie Berlin (Energia Obywatelska Berlin), organizacja, która dąży do przejęcia kontroli nad berlińską siecią elektroenergetyczną i prowadzenia jej w sposób demokratyczny i zrównoważony. Mimo że początkowo napotkała na opór ze strony władz miasta i dużych korporacji, to dzięki silnemu wsparciu społecznemu i mobilizacji obywateli udało się jej wynegocjować większy wpływ społeczności na lokalne decyzje energetyczne.
Innym przykładem jest SchönauerStromrebellen, mała inicjatywa z południowych Niemiec, która stała się symbolem walki o obywatelską kontrolę nad energią. Zaczynając od protestu przeciwko budowie elektrowni jądrowej, mieszkańcy Schönau zdołali przejąć lokalną sieć elektroenergetyczną i przekształcić ją w spółdzielnię, która promuje zrównoważone źródła energii.
Dania – model Samsø i lokalne społeczności energetyczne
Dania jest kolejnym przykładem kraju, w którym energetyka obywatelska odgrywa istotną rolę. Wyspa Samsø to jedno z najbardziej znanych miejsc na świecie, jeśli chodzi o rozwój energetyki obywatelskiej. W 1997 roku mieszkańcy Samsø rozpoczęli projekt, którego celem było uczynienie wyspy samowystarczalną energetycznie, opierając się wyłącznie na OZE.
Projekt został zainicjowany przez lokalną społeczność, która zdecydowała się zainwestować w turbiny wiatrowe, panele słoneczne oraz biomasę. Dzięki zaangażowaniu mieszkańców i wsparciu ze strony władz lokalnych, Samsø stało się w pełni samowystarczalne energetycznie, a nadwyżki energii są eksportowane na kontynent. Wyspa Samsø jest obecnie symbolem sukcesu energetyki obywatelskiej i inspiracją dla innych społeczności na całym świecie.
USA – spółdzielnie energetyczne i inicjatywy miejskie
W Stanach Zjednoczonych, mimo dominacji dużych korporacji energetycznych, istnieje wiele przykładów udanych inicjatyw obywatelskich w dziedzinie energetyki. Jednym z najbardziej znanych jest Cooperative Energy Futures (CEF), spółdzielnia energetyczna z Minnesoty, która umożliwia mieszkańcom inwestowanie w projekty OZE.
CEF działa na zasadzie spółdzielni, gdzie każdy członek ma równy głos w podejmowaniu decyzji. Organizacja ta rozwija projekty związane z instalacją paneli fotowoltaicznych, które są finansowane z wkładów członków spółdzielni. Dzięki temu mieszkańcy mogą korzystać z tańszej i bardziej zrównoważonej energii, a jednocześnie uczestniczyć w podejmowaniu decyzji dotyczących lokalnych inicjatyw energetycznych.
Innym przykładem jest inicjatywa Brooklyn Microgrid w Nowym Jorku, która promuje lokalne mikrosieci energetyczne oparte na OZE. Projekt ten pozwala mieszkańcom na wymianę energii pomiędzy sobą, bez konieczności korzystania z usług dużych dostawców energii. Dzięki temu mieszkańcy Brooklyn mogą czerpać korzyści z lokalnie wytworzonej energii, zwiększając swoją niezależność energetyczną.
Wielka Brytania – ruch TransitionTowns
Ruch TransitionTowns (Miasta w Tranzycie) zainicjowany w Wielkiej Brytanii to kolejny przykład organizacji społecznych, które promują energetykę obywatelską. Ruch ten rozpoczął się w Totnes, małym miasteczku w Anglii, gdzie mieszkańcy postanowili przygotować swoje społeczności na nadchodzące wyzwania związane z peakoil i zmianami klimatycznymi.
Celem TransitionTowns jest tworzenie zrównoważonych, samowystarczalnych społeczności, które są mniej zależne od zewnętrznych dostaw energii. W ramach tego ruchu organizowane są liczne projekty, takie jak instalacja paneli słonecznych na budynkach użyteczności publicznej, tworzenie ogrodów społecznościowych czy rozwijanie lokalnych systemów wymiany dóbr i usług.
Dzięki zaangażowaniu mieszkańców i wspólnemu działaniu, ruch TransitionTowns rozprzestrzenił się na całym świecie, inspirując tysiące społeczności do podejmowania działań na rzecz zrównoważonej energetyki.
Indie – projekty społecznościowe w obszarach wiejskich
Indie, jako jeden z największych i najszybciej rozwijających się krajów na świecie, stają przed ogromnymi wyzwaniami związanymi z dostępem do energii, zwłaszcza w obszarach wiejskich. W odpowiedzi na te wyzwania powstało wiele organizacji społecznych, które promują rozwój energetyki obywatelskiej na obszarach wiejskich.
Jednym z przykładów jest organizacja SelcoIndia, która dostarcza rozwiązania w zakresie energii słonecznej do odległych wiosek, gdzie dostęp do energii elektrycznej jest ograniczony. Selco współpracuje z lokalnymi społecznościami, aby zrozumieć ich potrzeby energetyczne i dostarczać im odpowiednie rozwiązania, takie jak panele słoneczne, systemy magazynowania energii czy energooszczędne urządzenia.
Innym przykładem jest inicjatywa Gram Oorja, która buduje systemy mikrosieci oparte na energii słonecznej w odległych regionach Indii. Dzięki wsparciu lokalnych społeczności i finansowaniu z różnych źródeł, Gram Oorja zdołała zrealizować dziesiątki projektów, które zapewniają dostęp do energii dla tysięcy mieszkańców obszarów wiejskich.
Wyzwania i bariery w rozwoju energetyki obywatelskiej
Pomimo licznych sukcesów, energetyka obywatelska napotyka na szereg wyzwań i barier, które mogą ograniczać jej rozwój. Do najważniejszych z nich należą:
Regulacje prawne
W wielu krajach brak jest odpowiednich regulacji prawnych, które wspierałyby rozwój energetyki obywatelskiej. Przepisy często faworyzują duże korporacje energetyczne, co utrudnia rozwój małych, lokalnych inicjatyw.
Dostęp do finansowania: Brak dostępu do finansowania jest jednym z głównych wyzwań dla organizacji społecznych zajmujących się energetyką obywatelską. Inwestycje w OZE wymagają znacznych nakładów finansowych, a małe organizacje często mają trudności z uzyskaniem kredytów czy dotacji.
Brak wiedzy i doświadczenia
Organizacje społeczne często napotykają na brak odpowiedniej wiedzy technicznej i doświadczenia w zakresie zarządzania projektami energetycznymi. Wymaga to dodatkowego wsparcia ze strony ekspertów oraz edukacji społeczności w zakresie zrównoważonego zarządzania energią.Opór ze strony dużych korporacji: Duże korporacje energetyczne często postrzegają energetykę obywatelską jako zagrożenie dla swojego biznesu i starają się blokować rozwój takich inicjatyw. Przykładem może być opór ze strony dużych koncernów wobec rozwoju spółdzielni energetycznych w Niemczech.
Mimo wyzwań, przyszłość energetyki obywatelskiej wydaje się obiecująca. Coraz więcej społeczności na całym świecie dostrzega korzyści płynące z lokalnej produkcji energii i dąży do większej niezależności energetycznej. Rozwój technologii, takich jak panele słoneczne, baterie do magazynowania energii czy mikrosieci, stwarza nowe możliwości dla obywateli do angażowania się w produkcję energii.
Ważnym czynnikiem wspierającym rozwój energetyki obywatelskiej są również rosnące świadomość ekologiczna oraz presja społeczna na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Wiele organizacji pozarządowych i ruchów społecznych promuje energetykę obywatelską jako kluczowy element walki ze zmianami klimatycznymi.
Energetyka obywatelska jest dynamicznie rozwijającym się zjawiskiem, które odgrywa coraz większą rolę w globalnej transformacji energetycznej. Organizacje społeczne na całym świecie pokazują, że obywatele mogą odgrywać kluczową rolę w produkcji i zarządzaniu energią, co przyczynia się do zrównoważonego rozwoju i wzmacnia lokalne społeczności.
Przykłady z Niemiec, Danii, USA, Wielkiej Brytanii czy Indii pokazują, że energetyka obywatelska może być skutecznym narzędziem w walce ze zmianami klimatycznymi i budowaniu bardziej sprawiedliwego systemu energetycznego. Mimo wyzwań, jakie napotyka, energetyka obywatelska ma ogromny potencjał, aby stać się fundamentem przyszłego systemu energetycznego, opartego na zrównoważonych, lokalnych i demokratycznych rozwiązaniach.
Bibliografia
- Walker, G., Devine-Wright, P. (2008). Community renewable energy: What should it mean? Energy Policy, 36(2), 497-500.
- Seyfang, G., Smith, A. (2007). Grassroots innovations for sustainable development: Towards a new research and policy agenda. Environmental Politics, 16(4), 584-603.
- Kunze, C., Becker, S. (2015). Collective ownership in renewable energy and opportunities for sustainable degrowth. Sustainability Science, 10(3), 425-437.
Damian Wojciech Dudała
Fundacja SOC TECH LAB
