Polska, podobnie jak niemal cały świat, została dotknięta pandemią COVID-19. Wprowadzono szereg ograniczeń administracyjnych, w tym zobowiązujących mieszkańców całego kraju do pozostania w domach, uniemożliwiając im tym samym aktywne życie społeczne i publiczne. Wiele samorządów zaczyna borykać się z problemami finansowymi i gospodarczymi. Liczni przedsiębiorcy byli zmuszeni zlikwidować lub zawiesić działalność gospodarczą, co wkrótce spowoduje znacząco mniejsze wpływy finansowe samorządów. Jako Kongres Ruchów Miejskich pragniemy zwrócić uwagę na sytuację, która w związku ze stanem epidemii w Polsce powstała w obszarze praktyk partycypacji społecznej w miastach. Władze miejskie z różnych źródeł poszukują funduszy dla uzupełnienia braków w swoich budżetach. Mogą być w związku z tym skłonne sięgać po środki przeznaczone na budżety obywatelskie. O pojedynczych takich przypadkach informują media.
W obecnej sytuacji jednakże funkcjonowanie budżetów obywatelskich wydaje się szczególnie istotne. Projekty z budżetu obywatelskiego służą poprawie jakości życia lokalnych grup mieszkańców, rekreacji czy aktywności kulturalnej, co w czasie powrotu do normalnego życia społecznego wydaje się szczególnie ważne. Zwycięskie projekty najczęściej realizują nieduże, lokalne przedsiębiorstwa, których sytuacja jest teraz bardzo trudna. Realizacja zadań z budżetu obywatelskiego pozwoli wielu z nich na powrót do działalności, jak również pomoże przetrwać czas kryzysu gospodarczego, będącego skutkiem pandemii. Nabory wniosków na rok 2021 mogą być z kolei odpowiedzią na nowe, lokalne problemy spowodowane przez zagrożenie wirusem, niewidoczne z perspektywy władz centralnych, a kluczowe dla mieszkańców – jest to szansa na rozwiązywanie problemów mieszkańców przez nich samych.
Przedstawiciele Rady Ministrów mówią o „nowej normalności”, która ma nastąpić po szczycie epidemii. Aktywność mieszkańców w tym trudnym czasie jest istotna dla skutecznego powrotu do życia społecznego. Głosowanie w budżecie obywatelskim może być dobrym instrumentem służącym realizacji tego celu. Samostanowienie mieszkańców w tworzeniu i wyborze projektów i inwestycji pozwoli na ich aktywny udział w powrocie do normalności, a władze miejskie będą mogły włączyć obywateli do współdziałania w procesie tworzenia swojego otoczenia.
Budowa zaufania do budżetu obywatelskiego i partycypacji społecznej to proces wieloletni, oparty na kruchych filarach. Dwa lata temu polski parlament dodał do ustawy o samorządzie gminnym zapisy konstytuujące ich obowiązkowe działanie we wszystkich miastach na prawach powiatu. Te zapisy wciąż obowiązują, więc władzom tych miast nie wolno ich złamać. Traktowanie budżetu obywatelskiego w czasie kryzysu epidemicznego jako pierwszego źródła uzupełnień braków w budżecie, poważnie nadwyręży budowane od lat zaufanie mieszkańców do władz miejskich. Jego odbudowa zajmie wiele czasu.
Szczególnie warto tu podkreślić, że mieszkańcy mogą dowolnie wskazywać projekty, jakie chcą żeby były realizowane. Tym samym mają oni też prawo przekazać te środki na pomoc dla szpitali, przedsiębiorstw lub ochronę mieszkańców. Wyzwania obecnego czasu mogą motywować mieszkańców do przedstawiania takich właśnie projektów do realizacji. Ponadto, jest to czas właściwy na poszukiwanie nowych rozwiązań, nie zaś likwidację dotychczasowych elementów życia społecznego. Tym bardziej, że głosowania na projekty w ramach budżetów obywatelskich od lat odbywają się na drodze elektronicznej, a wraz z postępującym znoszeniem ograniczeń możliwa będzie aktywna promocja złożonych wniosków. Jest to wręcz okazja, by poszukiwać nowych dróg dotarcia z przekazem do mieszkańców, a nie rezygnować czy ograniczać mechanizmy partycypacji społecznej.
Budżety obywatelskie stanowią ważną część życia społecznego i publicznego, dzięki którym powrót do normalności może być dla obywateli o wiele łatwiejszy i skuteczniejszy. Pozwoli to na wzmocnienie i utrwalenie solidarności, jaką mieszkańcy przejawiają, idąc sobie wzajemnie z pomocą w okresie epidemii.
Dlatego apelujemy do Prezesa Rady Ministrów oraz Prezydentów i Burmistrzów polskich miast, aby pozostawić tegoroczne budżety obywatelskie oraz trwający nabór do budżetów obywatelskich na rok 2021 w prowadzonej dotychczas formie, zarówno w miastach na prawach powiatu, jak i w pozostałych miejscowościach. Jako Kongres Ruchów Miejskich, w imieniu organizacji członkowskich przypominamy, że budżet obywatelski stanowi ważny element życia społecznego oraz przejaw partnerskich relacji mieszkańców tworzących samorząd z lokalnymi władzami. Nie może być potraktowany jako źródło pokrycia braków finansowych w budżetach, a wręcz winien służyć budowie coraz silniejszego społeczeństwa obywatelskiego w naszym kraju.
Z wyrazami szacunku
Za Zarząd Kongresu Ruchów Miejskich
Marta Bejnar-Bejnarowicz, prezes zarządu
Paweł Górny, członek zarządu
