Kongres Ruchów Miejskich przedstawia swoje stanowisko w sprawie projektu Ustawy zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych. Jego zapisy wprowadzają propozycje bardzo istotnych zmian dotyczących m.in. kadencyjności władz wykonawczych w funkcjonowania różnych organów władzy samorządowej, wyborów samorządowych oraz mechanizmów partycypacji obywatelskiej na różnych szczeblach samorządu. Niektóre z nich idą w sukurs postulatom od lat zgłaszanym przez środowiska ruchów miejskich (m.in. wprowadzenie dwukadencyjności pełnienia funkcji przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, obowiązek nagrywania i publikowania nagrań sesji rad gmin czy głosowania imiennego), inne – budzą nasze wątpliwości (m.in. postulat zmniejszenia wielkości okręgów wyborczych czy umożliwienie kandydowania do organu stanowiącego gminy osobie nie mieszkającej na jej terenie).
Poniżej prezentujemy uwagi i rekomendacje Kongresu Ruchów Miejskich do projektu Ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych. Stanowisko zostało przedłożone wnioskodawcom projektu oraz zostanie zaprezentowane na Obywatelskim wysłuchaniu publicznym w sprawie ww. projektu, które odbędzie się w dniu 9 grudnia na Uniwersytecie Warszawskim.
Uwagi i rekomendacje KRM w formacie .pdf można znaleźć pod tym linkiem.
UWAGI i REKOMENDACJE
KONGRESU RUCHÓW MIEJSKICH
do projektu Ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych.
Związek Stowarzyszeń Kongres Ruchów Miejskich traktuje podmiotowość i autonomię samorządnych miast jako wartości szczególnie istotne, od realizacji których zależy nie tylko jakość demokracji w Polsce, ale i rozwój miast, więc całego kraju. Z najwyższą powagą podchodzimy do propozycji systemowych zmian instytucjonalnych dotyczących ustroju miast i procedur wyłaniania władz miejskich. Cieszy nas, że projekt ustawy zawiera także propozycje zmian, o których wprowadzenie zabiegamy co najmniej od kilku lat. Wierzymy, że właściwa implementacja proponowanych zapisów może uczynić zarządzanie miastami bardziej przejrzystym i sprawiedliwym i włączy liczniejsze grupy mieszkańców w realne decyzje. Niektóre zmiany proponowane w Kodeksie Wyborczym mogą zwiększyć zaufanie do powszechnego głosowania. Część zmian przyczyni się też do odblokowania lokalnej sceny politycznej w poszczególnych miastach.
Zwracamy jednocześnie uwagę, że niektóre z proponowanych zmian mogą unieważnić efekty długotrwałych działań wielu aktywistek i aktywistów na rzecz rozwoju miejskich społeczności obywatelskich w polskich miastach. Z tego powodu zgłaszamy niniejszym pewne propozycje zmian w projektowanej Ustawie.
Prosimy o zapoznanie się z nimi i wnikliwe rozpatrzenie – liczymy na przychylenie się do naszych propozycji.
I. W szczególności zdecydowanie popieramy następujące propozycje nowych zapisów zawarte w projekcie Ustawy:
A. Dotyczące zmian w ustawie o samorządzie gminnym:
1. Obowiązek transmisji, nagrywania i publikowania nagrań sesji rad gmin.
2. Obowiązek rejestrowania i upubliczniania głosowań w sposób umożliwiający utworzenie i utrwalenie imiennego wykazu głosowań radnych.
3. Obowiązek tworzenia komisji skarg, wniosków i petycji.
4. Obowiązek wprowadzenia pod obrady rady gminy projektów uchwał zgłaszanych przez kluby radnych.
5. Wyodrębnienie w strukturze urzędu gminy/miasta biur i pracowników obsługujących radę miasta/gminy i ich podporządkowanie służbowe przewodniczącym rady, w tym radców prawnych.
6. Nadanie radnym uprawnień do uzyskiwania informacji i materiałów oraz wstępu do pomieszczeń, w których znajdują się te informacje i materiały, wglądu w działalność organów administracji samorządu, w tym spółek z jego udziałem, zakładów i innych jednostek.
7. Ustawowe określenie minimalnej liczby radnych niezbędnej do utworzenia klubu radnych.
8. Określenie i rozszerzenie listy osób, które nie mogą zasiadać w zarządach spółek z udziałem samorządu.
9. Obowiązkowe obsadzanie funkcji przewodniczącego komisji rewizyjnej rady gminy przez przedstawiciela opozycji w radzie – z zastrzeżeniem doprecyzowania pojęcia „opozycja” i warunków jakie musi ono spełniać.
10. Obowiązek przeprowadzania corocznej debaty o stanie samorządu.
B. Dotyczące zmian w Kodeksie Wyborczym:
1. Wprowadzenie dwukadencyjności pełnienia funkcji przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, co utrudni utrwalanie się lokalnych „układów” opartych na nepotyzmie, nieformalnych relacjach i powiązaniach.
2. Likwidacja Jednomandatowych Okręgów Wyborczych, która będzie sprzyjać odblokowaniu lokalnej sceny politycznej w mniejszych miejscowościach. Uwaga nie dotyczy gmin do 20 tys. mieszkańców.
3. Zmniejszenie minimalnej liczby kandydatów na listach w wyborach radnych – w naszym przekonaniu można ją ograniczyć do n+0, czyli do liczby mandatów możliwych do uzyskania w danym okręgu.
4. Zwiększenie rangi mężów zaufania w komisjach wyborczych.
5. Określenie formatu karty do głosowania.
6. Nałożenie obowiązku obecności 2/3 członków komisji wyborczej podczas głosowania i liczenia głosów.
7. Określenie sposobu liczenia głosów i pakowania ich.
8. Uznanie protokołu głosowania sporządzonego na papierze jako podstawowego.
II. Jednocześnie zgłaszamy potrzebę zmiany w następujących zapisach projektu Ustawy.
- Art. 4 pkt 95 Ustawy, zmiana art. 418 Kodeksu Wyborczego.
Duże niebezpieczeństwo jakie niesie projekt Ustawy wiąże się ze zmniejszeniem wielkości okręgów wyborczych – z obecnych 5-10 mandatowych na proponowane 3-7 mandatowe.
Zmiana ta sprzyja zablokowaniu lokalnej sceny politycznej przez wypełnienie jej jedynie przez dwa najsilniejsze ugrupowania, ponieważ mniejsze okręgi wyborcze są korzystne dla tych ugrupowań. Dotyczy to zwłaszcza wyborów do sejmu i sejmików. Okręgi w miastach na prawach powiatu zazwyczaj już teraz liczą 5-7 radnych. Jednak możliwości manipulowania wynikami w samorządach przez różne kreowanie okręgów też jest wiele. Po wprowadzeniu ustawy w przedstawionym kształcie realnym progiem wejścia do rady gminy będzie 20%.
- Art. 3 pkt 60, zmiany w art. 167 Kodeksu Wyborczego.
Wydaje się, że określanie okręgów wyborczych przez Wojewódzkiego Komisarza Wyborczego może okazać się rozwiązaniem dobrym, które przeciwdziała lokalnemu gerrymanderingowi, czyli manipulowaniu wielkością i granicami okręgów wyborczych przez dominującą lokalnie siłę polityczną dla bieżących korzyści wyborczych. Jednak żeby uczynić określanie tych okręgów bardziej transparentnym i oddającym potrzeby lokalnych społeczności postulujemy w tej sprawie organizowanie przez Komisarza Wyborczego obowiązkowych konsultacji społecznych. Oraz –uważamy, że Wojewódzki Komisarz Wyborczy powinien być sędzią, z atrybutami niezawisłości i niezależności.
- Zmiana art. 232 Kodeksu Wyborczego.
Jednym z naszych najważniejszych postulatów jest zmiana sposobu podziału mandatów z metody D’Hondta (dzielenie liczby głosów oddanych na dany komitet kolejno przez 1, 2, 3, 4 i kolejne liczby, aż do całkowitego podziału mandatów w okręgu) na metodę Sainte-Laguë’a (dzielenie liczby głosów oddanych na dany komitet kolejno przez 1, 3, 6, 7 i kolejne liczby nieparzyste, aż do całkowitego podziału mandatów w okręgu). Takie rozwiązanie w znaczący sposób przyczyniłoby się do bardziej proporcjonalnego odwzorowania w podziale mandatów preferencji wyborców wyrażonych w głosowaniu, czyli bardziej reprezentatywnego składu organu stanowiącego, więc mniej konfliktogennego.
- Art. 1 pkt 14) Ustawy wprowadzający nowy art. 41a do ustawy o samorządzie gminnym
W dotyczącym bardzo istotnej dla funkcjonowania demokracji miejskiej zapisie o obywatelskiej inicjatywie uchwałodawczej, w szczególności w punkcie 6 proponowanego art. 41a, znajdują się sformułowania, których stosowanie oznacza realne zagrożenie dla wolności realizacji tej inicjatywy. Wnosimy, żeby wyłączenia z katalogu spraw, które mogą być przedmiotem obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej, zostały określone ustawowo, albowiem w obecnym zapisie większość w organie stanowiącym (radzie) może wykluczać inicjatywy dla niej niewygodne. Uchwały rady powinny regulować jedynie kwestie techniczno-organizacyjne obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej.
- Art. 4 pkt 4), zmiana w art. 11 w § 1 pkt 5 Kodeksu Wyborczego
Proponowana zmiana przyzwala na kandydowanie do organu stanowiącego samorządu osobie zamieszkującej województwo, na terenie którego zlokalizowana jest gmina, miasto lub powiat. Niesie to dwa niebezpieczeństwa: że miastami będą rządzić radni, którzy w nich nie mieszkają, więc ich własne interesy życiowe nie pokrywają się z potrzebami miasta, a nawet są sprzeczne. Oraz – że ogólnokrajowe podmioty polityczne będą w imię partykularnych interesów partyjnych przerzucać swoich kandydatów z gminy do gminy, z miasta do miasta. Dlatego apelujemy o wycofanie się z tej zmiany.
- Art. 4 pkt 22f), zmiana art. 52 par 7 Kodeksu Wyborczego.
Obowiązek rejestracji dźwięku i obrazu w lokalu wyborczym podczas głosowania może przyczynić się do zwiększenia nieufności wyborców, a co za tym idzie do zmniejszenia frekwencji wyborczej. Nagrania rejestrujące wizerunek osób korzystających z czynnego prawa wyborczego są odbierane jako zagrożenie dla tajności wyborów. Należy ten problem rozwiązać uwzględniając społeczny odbiór.
- Referenda lokalne
Ubolewamy nad brakiem rozszerzenia zapisów ułatwiających referendum lokalne, które stanowi najbardziej zaawansowaną formę demokracji miejskiej, angażującą mieszkańców miast bezpośrednio w proces polityczny. Nie rozumiemy dlaczego nie skorzystano z okazji, by tak znaczącą kwestię rozwiązać. Zwłaszcza chodzi tu o referenda merytoryczne, poprzez które mieszkańcy wprost decydują o rozwiązaniach problemów miasta.
- Art. 1 pkt 1) ust. b) Ustawy – Budżet Obywatelski
Ze względu na złożoność tematu, różnice zdań wynikające z odmiennych doświadczeń z praktykowaniem Budżetu Obywatelskiego w poszczególnych miastach – osobno małych i średnich, osobno dużych – wnosimy o szerokie konsultacje społeczne zapisów tego punktu. Z jednej strony istnieją argumenty za uregulowaniem Budżetu Obywatelskiego w ustawie, z drugiej – proponowane zapisy wydają się nie do końca odpowiadać w równym stopniu potrzebom miast różnej wielkości.
Poznań, 26 listopada 2017 r.